Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy

Akademia Muzyczna im. Feliksa Nowowiejskiego w Bydgoszczy

Przed drugą wojną światową Bydgoszcz była postrzegana przede wszystkim jako ośrodek przemysłowy, handlowy i usługowy. Co prawda, działały tutaj instytucje i stowarzyszenia muzyczne, takie jak: Bromberger Konservatorium der Musik (założone w 1904 roku przez Arnolda Schattschneidera i Wilhelma Winterfelda), Miejskie Konserwatorium Muzyczne (założone w 1927 roku przez Zdzisława Jahnkego), Towarzystwo Muzyczne im. I. J. Paderewskiego (założone w 1922 roku), czy kilka towarzystw śpiewaczych, jednak zasięg ich artystycznego oddziaływania był przede wszystkim lokalny. W 1938 roku z inicjatywy Towarzystwa Muzycznego powołano do życia orkiestrę symfoniczną z dyrektorem Alfonsem Röslerem, lecz jej działalność zakończył wybuch II wojny światowej.

Zaraz po wyzwoleniu Bydgoszczy, w lutym 1945 roku reaktywowało swoją działalność Miejskie Konserwatorium Muzyczne, co było możliwe dzięki temu, iż miasto było w niewielkim stopniu zniszczone, zachowały się instrumenty muzyczne, a hitlerowską okupację przetrwała większa część kadry pedagogicznej. W kwietniu tego roku zainaugurowała działalność Orkiestra Rozgłośni Polskiego Radia w Bydgoszczy, nad którą artystyczną pieczę objął Arnold Rezler (brat Alfonsa zabitego w kampanii wrześniowej). Początkowo funkcjonowała ona jako 18-osobowy zespół kameralny, prezentujący przeważnie repertuar z kręgu muzyki salonowej, choć w przypadku ambitniejszych projektów poszerzano skład i wykonywano również muzykę symfoniczną. Istotnym ograniczeniem dla rozwoju tej orkiestry było repertuarowe i organizacyjne uzależnienie od rozgłośni radiowej, toteż nie zaprzestano starań zmierzających do utworzenia autonomicznego zawodowego zespołu symfonicznego. Owe zabiegi już w marcu 1946 roku, z okazji obchodów 600-lecia Bydgoszczy, zaowocowały powstaniem Miejskiej Orkiestry Symfonicznej, zasilanej w dużym stopniu przez muzyków „Radiówki”. Prowadzenie orkiestry powierzono również Arnoldowi Rezlerowi, a organizacyjną opiekę objęło Towarzystwo Muzyczne. Ponieważ planowano poszerzenie działalności koncertowej na obszar całego regionu kujawsko-pomorskiego (Toruń, Włocławek, Grudziądz, Ciechocinek, Inowrocław) już od początku następnego sezonu zespół funkcjonował jako Pomorska Orkiestra Symfoniczna.

Coraz prężniej rozwijająca się w grodzie nad Brdą działalność muzyczna tej orkiestry stworzyła sprzyjający grunt dla podejmowania kolejnych przedsięwzięć mających na celu kulturalne i artystyczne ożywienie lokalnej społeczności. Zreorganizowano zatem system koncertów symfonicznych zwiększając nie tylko liczbę cotygodniowych koncertów, również wprowadzając program edukacyjny służący pozyskaniu szerokich kręgów odbiorców muzyki klasycznej. Wraz z uatrakcyjnieniem oferty programowej i systematycznym podnoszeniem poziomu artystycznego orkiestry dbano o poziom komentarza słownego dołączanego do drukowanych programów koncertowych. Prelegentami muzycznymi byli wybitni znawcy muzyki (m.in. Jarosław Iwaszkiewicz, Jerzy Broszkiewicz, Zygmunt Mycielski). Nowy dyrektor orkiestry Mieczysław Tomaszewski (1949-1952), czynił również starania o upaństwowienie zespołu. Ich urzeczywistnienie stało się już udziałem Andrzeja Szwalbego, który jesienią 1952 roku przejął ster Pomorskiej Orkiestry Symfonicznej stając się następnie na blisko czterdzieści lat dyrektorem Państwowej Filharmonii Pomorskiej w Bydgoszczy (1953-1991).

Andrzej Szwalbe okazał się utalentowanym animatorem życia kulturalnego – osobą pełną pomysłów, woli działania, obdarzoną nadzwyczajnymi zdolnościami organizatorskimi i menedżerskimi. W 1953 roku stanął na czele Społecznego Komitetu Budowy Filharmonii. Wznoszenie gmachu — nawiązującego architektonicznie do budynku Filharmonii Narodowej, lecz dysponującego salą koncertową o dużo lepszej akustyce — trwało zaledwie cztery lata. Uroczystym koncertem symfonicznym transmitowanym przez Polskie Radio, który odbył się 15 listopada 1958 roku, oficjalnie zainaugurowano działalność w nowej siedzibie. Od tego momentu, pod kierunkiem kolejnych kierowników artystycznych bydgoscy filharmonicy nieustannie podnosili poziom swoich umiejętności, nagrywając płyty, koncertując nie tylko u siebie, ale także w innych polskich ośrodkach oraz poza granicami kraju. W pełni profesjonalna orkiestra, ceniona szeroko poza swoim regionem, oraz sala koncertowa o znakomitej akustyce stały się magnesem przyciągającym do Bydgoszczy światowej sławy wirtuozów różnych instrumentów (m.in. Artura Rubinsteina, Światosława Richtera, Karola Małcużyńskiego). Ożywieniu międzynarodowej wymiany artystycznej sprzyjał organizowany od 1963 roku festiwal muzyczny; najpierw pod nazwą Festiwal Muzyki Polskiej, od piątej edycji w 1968 roku jako Bydgoski Festiwal Muzyczny.

Kolejną inicjatywą dyrektora Szwalbego było powołanie do życia Capelli Bydgostiensis – zespołu wokalno- instrumentalnego wykonującego muzykę średniowiecza i renesansu. Był to wówczas ewenement w skali całego kraju, toteż czasopisma muzyczne („Ruch Muzyczny”, „Muzyka”) natychmiast dostrzegły w tym zespole szanse na odrodzenie wykonawstwa muzyki dawnej w Polsce. Pierwszym kierownikiem artystycznym Capelli Bydgostiensis został przybyły z Krakowa dyrygent Stanisław Gałoński — entuzjasta odkrywania i restytuowania zapomnianych dzieł. Oficjalny debiut odbył się w marcu 1962 roku. W 1970 roku, kiedy batutę przejął Włodzimierz Szymański, profil repertuarowy zespołu uległ poszerzeniu o muzykę barokową i klasyczną. Projektem ściśle powiązanym z powstaniem i działalnością Capelli Bydgostiensis był międzynarodowy kongres muzykologiczny i festiwal muzyki dawnej Musica Antiqua Europae Orientalis, odbywający się od 1966 roku w cyklu trzyletnim. Główne cele tej imprezy Andrzej Szwalbe określił jako „okazję do niejednej refleksji i bodziec do zintensyfikowania prac mających na celu wydarcie zapomnieniu cennych pomników dawnej sztuki […] Europy Środkowej i Wschodniej, […] [oraz] uzyskanie dobrej orientacji co do istotnego znaczenia tego kompleksu zjawisk w ramach kultury ogólnoeuropejskiej”.

Następnym dużym projektem kulturowym, w którego realizację zaangażował się dyrektor Szwalbe, była budowa gmachu operowego. Powstałe w 1955 roku z inicjatywy śpiewaczki Felicji Krysiewicz Studio Operowe, po upaństwowieniu i przekształceniu w 1960 roku w Państwowy Teatr Muzyczny Opery i Operetki w Bydgoszczy, rozwijało regularną działalność zawodową pomimo braku własnej siedziby. Spektakle wystawiano w Teatrze Polskim, Teatrze Kameralnym albo w Kinoteatrze, którego scena nie posiadała ani kanału orkiestrowego, ani dostatecznej liczby pomieszczeń dla solistów, chóru, baletu i orkiestry. A jednak, mimo trudnych warunków lokalowych, w bydgoskiej operze rozpoczynało karierę wielu utalentowanych artystów, m.in. Barbara Zagórzanka, Bożena Betley, Józef Stępień, Florian Skulski. Solistami spektakli operowych były również największe ówczesne gwiazdy polskiej sceny operowej, m.in. Delfina Ambroziak, Maria Fołtyn, Teresa Żylis-Gara, Bernard Ładysz, Wiesław Ochman, Bogdan Paprocki. Prace nad budową gmachu opery, zainicjowane w 1973 roku, zakończone zostały dopiero w 2006 roku. Oddany do użytku nowoczesny, imponujący rozmachem kompleks architektoniczny, usytuowany został w malowniczym zakolu nad Brdą w centrum miasta. Dzięki inicjatywie obecnego dyrektora Macieja Figasa już od 1994 roku organizowany jest w jego wnętrzach Bydgoski Festiwal Operowy, jedno z najważniejszych tego typu wydarzeń w kraju, kreujące wspólnie z festiwalami MAEO muzyczny wizerunek miasta w Polsce i Europie.

W „strategicznych” planach Andrzeja Szwalbego brakowało już tylko jednego elementu — wyższej uczelni muzycznej, której absolwenci tworzyliby w instytucjach muzycznych Bydgoszczy profesjonalnie wykształconą kadrą, stanowiącą gwarancję ich organizacyjnej stabilności i nieustannego podnoszenia poziomu artystycznych produkcji. Pierwszym krokiem w tym kierunku było wprowadzenie kształcenia muzycznego w Wyższej Szkole Nauczycielskiej (obecnie Uniwersytecie Kazimierza Wielkiego), drugim – utworzenie bydgoskiej Filii Państwowej Wyższej Szkoły Muzycznej w Łodzi.